Twee jaar geleden had ik allemaal plantjes gezaaid om mijn tuin tot een tuin te maken. In mei en juni groeide alles en ik was druk met gieteren. Op vakantie gaan? Ik stond me die zomer drie keer een weekje weg toe. Een buurvrouw met kas, verzorgde ook de planten in mijn kas. Tijdens die vakantie leerde ik dat je tomatenplanten in de kas nauwelijks water hoeft te geven als je ze heel diep poot met een flinke hand vol brandnetels in het plantgat. Een jaar later, vorig jaar dus kon ik vanwege die tomaten-plant-truc al iets beter weg, ook omdat veel zaailingen inmiddels tot zelfredzame vaste planten waren uitgegroeid. We gingen twee weken.

Het gras bloeit, de struiken en bomen groeien dat het een lieve lust is. De bloemen doen hun best in de droge grond. Prille zaaisels en kleine plantjes vallen ten prooi aan de kippen en soms een slak. De vogels zingen dat het een lieve lust is. Dit is elke dag weer genieten van het struinen door de tuin. 

Wat heb ik genoten van de bezoekers van de tuin de afgelopen week. Het begon met de Kunstroute op zaterdag en zondag. Daarna kwam een groepje dames op dinsdagavond. Op vrijdagmiddag had ik bezoek van vier knullen van een jaar of 15 die in het kader van het vak CKV een interview moesten doen met een kunstschilder. Ik vind het leuk te vertellen over mijn leven en te laten zien hoe de tuin en kunst dat samen beeldend tot uitdrukking brengen. Ik geniet ervan dat mensen zich in dingen herkennen en daarover vertellen. Ik vind het prachtig als mensen geraakt zijn door wat ze zien en ervaren. Ik voel me een bevrijder als mensen zeggen:"Oh wat mooi zo natuurlijk als een tuin dus ook kan zijn, niet zo netjes, heel natuurlijk, zo kan het dus ook". In zo'n persoon zie ik de lampjes aan gaan om de ruimte te nemen om de overtuiging 'zo hoort het' te verlaten en meer hun eigen gang te gaan. Hun hart te volgen. Waar ik ook blij van word is als mensen zeggen dat ze zo'n rust ervaren als ze door de tuin lopen, ook als er net een tractor passeert.  

Binnenkort is het weer zover. Op 44 locaties in de gemeente Bodegraven-Reeuwijk exposeren 88 kunstenaars hun creaties. Ik doe ook weer mee. Voor mij begon het zo'n 15 jaar geleden met een paar schilderijen in de tuin van de overbuurvrouw. Zij exposeerde haar prachtige beelden en nodigde me uit er wat van mijn schilderijen tussen te plaatsen. Tot mijn grote verrassing verkocht ik zelfs een schilderij; Dat smaakte naar meer. Twee jaar later exposeerde ik in mijn Hooiberg in combinatie met een fotograaf. De vorige keer in 2023 bombardeerde ik mijn net begonnen 'Levenstuin' ook als kunstwerk en exposeerde ik schilderijen in de tuin. Dit jaar ontdekte ik de overeenkomst tussen mijn schilderijen en mijn tuin. Ik wil dat tijdens de Kunstroute laten zien!

Wij hebben drie prachtige scharrelkippen en een haan die goed op ze past. Prachtig om te zien hoe ze zich de hele dag scharrelend vermaken in de tuin. Ze leggen totaal twee eieren per dag. Dat is meer dan genoeg. Ik eet ze, bak er cakes van en geef ze weg. Smaakvol, prachtig gele dooier. Ze smaken niet naar vismeel of niks zoals me dat wel overkwam toen ik nog eieren in de winkel kocht. Ik voer ze legkorrels en af en toe wat graan. Ze krijgen elke dag schoon water. De haan en twee hennen slapen in een boom, de andere hen slaapt in een hok. Wat is er vreedzamer dan te genieten van hun gedoe. Hun communicatie. Ze houden me gezelschap in de tuin, eten beestjes en iedereen die hier komt zegt: "Wat rustgevend is dit, daar kun je uren naar kijken". 

Het was even stil. Ik had geen behoefte om te schrijven. De reden? Groot verdriet bij mijn grote, sterke dochter. Dat verdriet trok me even van mijn sokkel, het bracht me terug. Terug in het familiesysteem. Het maakte dat ik mijn eigen moeder, die drie jaar geleden overleed, steeds beter ga begrijpen. Ik zie hoe ik haar door het inslikken van mijn emoties tekort heb gedaan. Ze vond me altijd zo stil. We hebben nooit samen gehuild.

Ik heb iets met gouden ballen. Het is begonnen toen ik tijdens mijn opleiding hypnotherapie in een meditatie op zoek ging naar mijn ideale wereld. Daar verscheen een grote gouden bol. Ik durfde het niet te benoemen, dat leek me hoogmoedig. Die gouden bal liet me niet los. Toen ik bij het verbouwen bedacht hoe mijn Hooiberg er van binnen uit moest zien, was dat met een gouden bol in het midden, de zon. Als ik zoiets zeg gaat Wim op zoek. Hij vond iemand in Gouda die lampen maakte met draadvlechtwerk in bolvorm. Die lampen waren van zilverdraad. Ik nam contact met haar op of het ook in goudkleurig draad kon met lampjes. En ja, een paar weken later had ze voor mij een goudkleurige bolvormige lamp gemaakt, die als zon in de ruimte van de Hooiberg hangt. Ik kocht goudkleurige verf om in mijn schilderijen gouden ballen te kunnen toveren. En nu heb ik ze ook in de tuin. Ik word er zo blij van.

In 1962 maakte een dorpsfotograaf deze foto. Ik ben drie jaar en houdt me stevig vast aan het shirt van mijn vader. De voeten in de fietstas zodat ze niet tussen de spaken kunnen komen. Het liedje 'Veilig achterop bij vader op de fiets' was toen nog niet geschreven. Fietsstoeltjes met veiligheidsgordels bestonden ook nog niet. Toch had ik een zorgzame vader. Ik werkte met hem in de tuin en mocht samen met hem op zaterdag de auto wassen. Ik vond het vooral fijn om in zijn buurt te zijn en te kijken wat hij deed. Nu zie ik dat voor mij zeker geldt: "Jong geleerd, oud gedaan." Toen ik op mijn 23e mijn rijbewijs haalde, mocht ik pas in zijn auto rijden nadat ik had laten zien dat ik een band kon verwisselen., je wist tenslotte maar nooit. Mijn vader vond zelfredzaamheid belangrijk. Hij was 68 jaar toen hij overleed aan kanker. Ik was toen 39 en bevond me in een moeilijke periode in mijn leven. Op het werk werd me gevraagd uit te kijken naar een 'functie elders'. We waren bezig met een echtscheiding en alles stond een beetje op zijn kop. 

Vorige week begon ik met een schilderij. Wat ik wilde schilderen wist ik niet, wel dat ik zou beginnen met een paars kruis. Een lijn horizontaal en een lijn verticaal. Zo begin ik eigenlijk altijd, met een kleur of een vraag en dan vult het doek zich vanzelf. Deze keer mengde ik wat rood en turquoise aan de kwast en daar ging ik. Tot mijn verrassing werd het helemaal geen kruis, het werd een opgaande slinger, met een vage verticale streep veroorzaakt door de houten lat aan de achterkant. Ik werd er blij van en ging verder. Ik versterkte de bochten en maakte met rood en geel vlammen aan de onderkant. Heerlijk! De dagen erna vulde het zich langzaamaan verder. Wat in me opkwam was: 'Levensboom'. Ik maakte er wat grassprietjes onder en de vlammen leken opeens bloemen. Ook zweefden er bloemen door de lucht. Om er even anders tegenaan te kijken zette ik het op zijn kant. Weer was ik verrast. Ook zo kon het goed. Ik zag van links naar rechts 'de gulden middenweg'. Ik plaatste beide op Instagram en vroeg welke het mooiste was. De meningen waren verdeeld. Ik besloot eens op zoek te gaan naar de betekenis van de woorden 'levensboom' en 'de gulden middenweg'. Dat bracht me verschillende verhalen. Ik wilde eigenlijk wel weten wat de overeenkomst tussen beide zou zijn. Dat bracht me bij ChatGTP. Ik werd zeer verrast.

Aan het eind van het jaar kijk ik meestal terug op wat er allemaal gebeurd is en de lessen die dat jaar me heeft gebracht. Dit jaar er is zoveel gebeurd! Ik weet niet goed waar te beginnen. Gelukkig heb ik veel foto's gemaakt die me een beetje helpen te herinneren wat er allemaal was. Maar lang niet alles heb ik gefotografeerd. In het voorjaar begon bijvoorbeeld alles lekker te groeien om vervolgens weer te worden opgegeten door de slakken. Daar heb ik dus geen foto's van!. Het regende veelvuldig, het gras groeide maar door. Echt koud werd het ook nog niet. Er bloeit met kerst zelfs nog een rode roos. Het gaat allemaal gewoon door, wat er in de wereld ook gebeurt. Soms kan ik niet meer tegen alle ellende in de wereld. Gelukkig heb ik dan mijn tuin! En een gouden bal....

De laatste tijd hoor ik mezelf steeds zeggen:"Ik doe maar wat!" De reactie daarop is altijd:"Dat zeg je wel, maar dat is niet zo." Toch is het wel hoe het voor mij voelt. Dat gaat bijvoorbeeld over de manier waarop ik met de tuin bezig ben, over hoe ik mijn schilderijen maak, hoe ik nieuwe situaties benader. Ik doe maar wat. Maar wat betekent dat nou eigenlijk?

Gisteren was het volle maan. Na wekenlange struggle met dit schilderwerk, wist ik het zeker... het is een maan, die bal rechtsonder. Toen kwamen er ook woorden bij.

Op 3 november was Esther Ritman speciale gast in het Levenscafé. "Via vragen als "Wat vond je leuk als kind?, Hoe zie je dat terug in je latere leven? en Hoe wil je na je dood herinnerd worden?" gingen we met zijn tienen op zoek naar de rode draad in ons leven. Dat leverde mooie verhalen op met plezier, geluk, tegenslag, veerkracht, verdriet, vechtlust en liefde. Leuk hoe er adressen en telefoonnummers uitgewisseld werden om elkaar verder te spreken. Dat kan ook al bij het volgende Levenscafé op 1 december met Marjo Brouns.

Op mijn 18e wilde ik het wereldvoedselprobleem oplossen. De beelden van hongerende kinderen in Biafra met hun oedeembuikjes kon ik niet aanzien zonder de drang te voelen daar iets aan te willen doen. Maar ook het rapport van de Club van Rome in 1972: 'Grenzen aan de groei', beïnvloedde mijn levensloop. In de tachtiger jaren kwam daar ook nog de zure regen bij. Kale bossen als gevolg van verontreiniging met zwaveldioxide door verbranding van fossiele brandstoffen zoals kolen. De wereldverbeteraar in mij kreeg in die jaren maar moeilijk voet aan de grond. Ik ging vegetarisch eten en zette de verwarming voor mijn partner van toen onaangenaam laag. Dat kon ik tenminste zelf doen.

Het eerste Levenscafé zou om 16.30 uur worden geopend door Esther Ritman. Om half 4 belt ze: "Ik sta vast bij de Coentunnel, de navigatie zegt dat ik er om 16.45 uur ben." Ik probeer haar gerust te stellen dat ik wel eerst de bezoekers een rondleiding door de Levenstuin zal geven. Iets na vier uur komen de eerste mensen aangefietst. Het is een prachtige dag, het licht is mooi en de tuin ligt er ondanks de herfst nog steeds mooi bij. Niet alleen bloeiende bloemen, maar ook de uitgebloeide zijn prachtig in de lage zon. 

Een tijdje geleden kreeg ik via LinkedIn een bericht van Esther Ritman met de vraag hoe we zouden kunnen samenwerken. Leuke vraag, maar ik begreep niet goed waarmee. Ze vertelde dat ze Levensboeken schrijft en dat haar aandacht was getrokken door mijn Levenstuin. We spraken af elkaar te bellen. Na twee uur bellen hadden we zoveel uitgewisseld dat ik voorstelde om samen koffie te drinken om verder te praten. Van het één kwam het ander. De uitwisseling met Esther deed mijn ogen open voor een volgende fase in het concept van mijn tuin: Verdere verdieping. 

“Jouw tuin dat is je levenswerk” zei laatst iemand tegen me. Dat klonk wel goed. Maar kan iets je levenswerk zijn als je er pas twee jaar mee bezig bent? Ik ga op zoek naar de definitie van levenswerk en vind: ‘Werk waaraan iemand het grootste deel van zijn leven gewijd heeft’. Tja, zijn er nog mensen die hun hele leven aan een taak wijden?

Toen de levenstuin nog schapenweitje was, stond de boom er al. Geplant door Wim toen we hier kwamen wonen. Een kastanjeboom omdat Wim iets heeft met kastanjebomen. Maar de boom was ziek. In rap tempo ging zijn gezondheid achteruit. Vorig jaar suggereerde ik nog om de boom om te zagen. Toen zei Wim:" Maar ziekte en dood horen toch bij het leven, die boom hoort in je levenstuin."  Hij had helemaal gelijk natuurlijk en ik keek met andere ogen naar de aftakelende boom. Een paar maanden geleden brak er in een storm een grote tak af. Ik ruimde die tak op en zag hoe zwak de stam was. Tot mijn grote verbazing zegt Wim opeens:"Laten we die boom nu maar omzagen. Ik zal het zoonlief vragen." Ik was inmiddels gehecht geraakt aan de zieke boom en vond dat geen goed idee. Maar toch voelde die boom als 'van Wim' en ik wilde zijn gevoel bij die boom respecteren. Een week later stond zijn zoon hier met een vriend:"We hebben opdracht om een boom om te zagen."  Dat het zo snel zou gaan had ik niet verwacht. En hij was weg voordat ik het besefte. Ik had nog  afscheid willen nemen, maar ik was te laat. De boom lag al in stukken. De markante boom was weg, de plek leeg. Maar ook zag ik meer licht en ruimte. Ik keek meteen al naar wat er nu anders was en waar dat dan weer toe uitnodigde.